Nhằm giúp bạn đọc hệ thống hóa kiến thức về tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí và tập trung vào hình tượng người anh hùng Quang Trung, bài viết này cung cấp các sơ đồ tư duy ngắn gọn, dễ nhớ, cùng với phân tích chi tiết về nội dung, tác giả, bố cục và giá trị tác phẩm.
Ngô gia văn phái, một nhóm tác giả thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, Hà Nội, là cha đẻ của tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí. Hai tác giả chính là Ngô Thì Chí (1753-1788) và Ngô Thì Du (1772-1840). Ngô Thì Chí, em trai Ngô Thì Nhậm, trung thành với nhà Lê, được cho là tác giả của 7 hồi đầu. Ngô Thì Du, anh em chú bác với Ngô Thì Chí, là tác giả của 7 hồi tiếp theo. Ba hồi cuối được cho là do một tác giả khác viết vào đầu thời Nguyễn.
Hoàng Lê nhất thống chí là một tiểu thuyết lịch sử chương hồi, được viết bằng chữ Hán từ cuối thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XIX. Hồi thứ 14, được trích dẫn trong bài viết này, kể về Quang Trung đại phá quân Thanh. Câu chuyện bắt đầu với việc Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế Quang Trung và xuất quân dẹp giặc Thanh. Tiếp theo là cuộc hành quân thần tốc và chiến thắng vang dội của vua Quang Trung. Cuối cùng là sự đại bại của quân Thanh và số phận bi thảm của vua tôi Lê Chiêu Thống.
Tác phẩm có giá trị nội dung to lớn khi tái hiện chân thực hình ảnh người anh hùng Quang Trung, thể hiện qua chiến công thần tốc đại phá quân Thanh. Đồng thời, tác phẩm cũng khắc họa sự thất bại thảm hại của quân Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống. Về nghệ thuật, tác phẩm sử dụng lối trần thuật xen lẫn miêu tả cụ thể, bám sát sự thật lịch sử.
Quang Trung hiện lên là một vị anh hùng với hành động mạnh mẽ, quyết đoán. Khi nghe tin giặc Thanh chiếm Thăng Long, ông lập tức lên ngôi Hoàng đế và đích thân cầm quân ra Bắc. Chỉ trong hơn một tháng, ông đã thực hiện được rất nhiều việc quan trọng. Trí tuệ sáng suốt của Quang Trung thể hiện qua việc nhận định tình hình địch ta, vạch rõ âm mưu của quân Thanh, khích lệ tinh thần tướng sĩ. Ông cũng là một nhà quân sự tài ba, tầm nhìn xa trông rộng, thể hiện qua cuộc hành quân thần tốc và kế hoạch 10 năm hòa bình sau chiến thắng.
Quân Thanh, dưới sự chỉ huy của Tôn Sĩ Nghị, đã thể hiện sự kiêu căng, chủ quan. Khi quân Tây Sơn tấn công, chúng hoảng loạn tháo chạy. Tôn Sĩ Nghị phải bỏ chạy, còn Sầm Nghi Đống thì tự vẫn. Lê Chiêu Thống, kẻ phản nước hại dân, cũng phải bỏ chạy sang Trung Quốc, kết thúc cuộc đời đầy tủi nhục nơi đất khách quê người.
Hồi thứ 14 của Hoàng Lê nhất thống chí không chỉ là một trang sử hào hùng của dân tộc Việt Nam mà còn là bản anh hùng ca về người anh hùng áo vải Quang Trung. Ngòi bút của Ngô gia văn phái đã khắc họa thành công hình tượng Quang Trung, một vị vua tài giỏi, một nhà quân sự thiên tài, người đã lãnh đạo nhân dân đánh tan quân xâm lược, giành lại độc lập cho đất nước.