Tám câu thơ giữa trong đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” là bức tranh tâm trạng cô đơn, tuyệt vọng của Thúy Kiều khi bị giam lỏng nơi đất khách quê người. Nỗi nhớ nhà, nhớ người yêu da diết cùng với tương lai mờ mịt khiến nàng đau khổ, bế tắc.
Bằng bút pháp tả cảnh ngụ tình tài hoa, Nguyễn Du đã khắc họa thành công tâm trạng rối bời của Kiều. Cảnh thiên nhiên bao la, hoang vắng như chính lòng nàng lúc này.
“Buồn trông cửa bể chiều hôm,
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?”
Hai câu thơ mở đầu là nỗi buồn da diết, mơ hồ như chính cánh buồm xa khuất. Kiều trông ra cửa bể, thấy chiều tà buông xuống, lòng càng thêm sầu muộn. Hình ảnh “thuyền ai” thấp thoáng gợi lên sự nhỏ bé, lẻ loi của con người giữa mênh mông trời đất.
“Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu?”
Nỗi buồn tiếp tục được nhân lên qua hình ảnh “ngọn nước mới sa” và “hoa trôi man mác”. Dòng nước chảy xuôi tượng trưng cho thời gian trôi đi không ngừng, mang theo tuổi xuân và hy vọng của Kiều. Những cánh hoa trôi vô định cũng chính là hình ảnh ẩn dụ cho số phận lênh đênh, không biết đi về đâu của nàng.
“Buồn trông nội cỏ rầu rầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.”
Cảnh vật xung quanh lầu Ngưng Bích hiện lên ảm đạm, tiêu điều với “nội cỏ rầu rầu” và “chân mây mặt đất một màu xanh xanh”. Màu xanh ấy không phải là màu xanh tươi mát của sự sống mà là một màu xanh úa, nhạt nhòa, tượng trưng cho sự tù túng, bế tắc của Kiều.
“Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.”
Cảnh vật càng trở nên dữ dội hơn với “gió cuốn mặt duềnh” và “tiếng sóng ầm ầm”. Đây không chỉ là cảnh thiên nhiên mà còn là sự phản ánh tâm trạng bất an, lo lắng của Kiều trước sóng gió cuộc đời. Tiếng sóng ầm ầm như tiếng gào thét của số phận, vây quanh, đe dọa nàng.
Kiều ở lầu Ngưng Bích là một trong những đoạn trích hay nhất trong Truyện Kiều, thể hiện tài năng miêu tả tâm lý nhân vật bậc thầy của Nguyễn Du. Qua đó, người đọc cảm nhận được nỗi đau khổ, sự cô đơn cùng với khát vọng được giải thoát của người con gái tài sắc.