Rối loạn nhân cách chống xã hội (ASPD) là một dạng rối loạn nhân cách nghiêm trọng, đặc trưng bởi sự thiếu đồng cảm, hành vi bốc đồng và thao túng. ASPD biểu hiện khác nhau ở các độ tuổi, gây khó khăn trong chẩn đoán và điều trị. Việc hiểu rõ về rối loạn nhân cách chống xã hội là rất quan trọng để có thể nhận biết, hỗ trợ và can thiệp kịp thời.
Rối loạn nhân cách chống xã hội thường có những biểu hiện khá rõ ràng, nhưng lại dễ bị nhầm lẫn với các rối loạn khác như tự kỷ. Việc chẩn đoán ASPD khá phức tạp, liên quan đến cả yếu tố sinh học và môi trường sống. Cần tránh gán nhãn “chống đối xã hội” hoặc “phản xã hội” cho người khác khi chưa có chẩn đoán chính thức từ chuyên gia tâm thần. Nếu người thân được chẩn đoán mắc ASPD, việc tạm thời giữ khoảng cách có thể hỗ trợ quá trình điều trị của chuyên gia, vì người bệnh thường không nhận thức được vấn đề của mình và có xu hướng tránh né điều trị.
Dấu hiệu của rối loạn nhân cách chống xã hội ở người lớn
Ở người trưởng thành, các dấu hiệu của ASPD có thể khác nhau giữa các cá nhân và thay đổi theo thời gian. Dưới đây là một số dấu hiệu cơ bản, tuy nhiên, cần lưu ý rằng người bình thường cũng có thể thỉnh thoảng có những hành vi này. Điểm khác biệt chính là người mắc ASPD không cảm thấy hối hận về những gì họ nói hoặc làm, ngay cả khi gây tổn hại nghiêm trọng cho người khác.
Thiếu sự đồng cảm
Một trong những dấu hiệu nổi bật nhất của ASPD là thiếu khả năng đồng cảm. Họ thường phản ứng lại cảm xúc của người khác bằng sự thờ ơ, khinh thường hoặc thậm chí là lời nói xúc phạm. Họ không nhận thức được hành vi của mình là sai trái, hoặc đơn giản là không quan tâm đến ảnh hưởng của nó đến người khác.
Người đàn ông thể hiện sự thờ ơ
Xem thường các quy chuẩn (đạo đức và luật pháp)
Người mắc ASPD thường xem thường các quy chuẩn đạo đức và pháp luật. Họ không chấp nhận việc phải tuân theo các quy tắc xã hội, dẫn đến hành vi nói dối, lừa đảo, trộm cắp và các hành vi phạm pháp, phản đạo đức khác. Họ không quan tâm đến hậu quả của hành động và cho rằng xã hội đã sai khi đặt ra những nguyên tắc trái với suy nghĩ của họ.
Tỏ ra dí dỏm và quyến rũ
Mặc dù có những hành vi và suy nghĩ tiêu cực, người mắc ASPD thường cố gắng tỏ ra lôi cuốn và quyến rũ người khác. Họ sử dụng sự hài hước, trí thông minh và thậm chí là nịnh nọt để đạt được mục đích cá nhân. Đôi khi, họ có thể dùng lời nói hoặc hành động để thao túng người khác tự làm hại bản thân.
Bốc đồng
Người mắc ASPD có xu hướng hành động mà không cân nhắc hậu quả. Họ thường tham gia vào các hoạt động nguy hiểm mà không quan tâm đến sự an toàn của bản thân hoặc người khác. Sự bốc đồng này khiến họ dễ rơi vào các tình trạng nghiện ngập như cờ bạc, chất kích thích.
Kiêu ngạo
Họ thường hành động như mình ở vị trí cao hơn người khác, tự tin thái quá vào bản thân và cho rằng mình có quyền xem thường người khác. Họ dễ dàng nổi cáu khi bị góp ý hoặc không được công nhận.
Có các hành vi xâm phạm
Người mắc ASPD có thể cố ý gây tổn thương về thể chất và tinh thần cho người khác. Các hành vi xâm phạm bao gồm lăng mạ, hạ thấp nhân phẩm, nói xấu, bạo lực, sỉ nhục công khai và thậm chí là cưỡng bức.
Dấu hiệu của rối loạn nhân cách chống xã hội ở trẻ em
Ở trẻ em, thuật ngữ “rối loạn hành vi” thường được sử dụng để mô tả các biểu hiện chống đối xã hội. Trẻ em mắc rối loạn hành vi thường thể hiện các hành vi sau đây:
Vi phạm các quy tắc
Trẻ mắc rối loạn hành vi thường xuyên phá vỡ các quy tắc của gia đình và trường học, chẳng hạn như bỏ học, trốn nhà, không về nhà đúng giờ. Khác với trẻ bình thường, chúng không sợ hãi hậu quả và thậm chí còn thích thú hơn khi bị cấm đoán hoặc trừng phạt.
Trẻ em nghịch ngợm
Phá hoại
Trẻ có rối loạn hành vi thường xuyên có hành vi phá hoại với mức độ ngày càng tăng, bao gồm vẽ bậy lên tường, trộm cắp, đột nhập, nghịch lửa. Chúng tiếp tục thực hiện các hành vi này ngay cả khi đã bị phạt.
Xâm phạm
Giống như người lớn, trẻ em mắc rối loạn hành vi cũng có xu hướng bạo lực và xâm phạm người khác bằng lời nói hoặc hành động. Các hành vi này bao gồm đánh người, sử dụng vũ khí, xúc phạm, tra tấn động vật. Những hành vi này rất nguy hiểm và có thể dẫn đến hành vi phạm tội khi trẻ trưởng thành.
Sự gian dối
Trẻ mắc rối loạn hành vi thường xuyên nói dối và ăn cắp. Chúng có thể giả vờ ngoan ngoãn hoặc quyến rũ để đạt được mục đích. Khác với trẻ bình thường, chúng không nhận thức được tác hại của hành vi này và không thay đổi ngay cả khi bị phạt.
Dấu hiệu của ASPD ở người lớn và trẻ em khá khác biệt. Cần lưu ý rằng những hành vi trên có thể xuất hiện ở người bình thường. Chẩn đoán ASPD chỉ được đưa ra khi các dấu hiệu trên xuất hiện liên tục và đồng thời. Nếu nghi ngờ ai đó mắc ASPD, hãy đưa họ đến gặp bác sĩ tâm thần để được tư vấn và điều trị.